بیش‌فعالی یا اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) چیست؟
اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات روانی در کودکان و حتی بزرگسالان است. این اختلال باعث می‌شود فرد در تمرکز، کنترل رفتار، و نشستن آرام برای مدت طولانی با مشکل مواجه شود. برخلاف تصور عمومی، ADHD فقط مخصوص کودکان نیست؛ بسیاری از افراد بزرگسال نیز به آن مبتلا هستند، اما علائم آن ممکن است به شکل‌های متفاوتی بروز پیدا کند.
Table of Contents
بیش‌فعالی چیست؟ ADHD چیست؟
بیش‌فعالی یا ADHD یک اختلال عصبی-رشدی است که بر توانایی فرد برای تمرکز، خودکنترلی، و مدیریت زمان تأثیر می‌گذارد. مبتلایان به این اختلال ممکن است دچار کم‌توجهی، رفتارهای تکانشی و یا بیش‌فعالی جسمی و ذهنی باشند.
ADHD در واقع نتیجه عملکرد متفاوت مغز است؛ به ویژه در بخش‌هایی که مربوط به توجه، برنامه‌ریزی و کنترل رفتار هستند. بررسی‌های تصویربرداری مغزی نیز تفاوت‌هایی را در ساختار و فعالیت مغز افراد مبتلا نشان داده‌اند، مانند کاهش حجم قشر خاکستری و اختلال در عملکرد انتقال‌دهنده‌های عصبی مثل دوپامین.
انواع ADHD
اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) در همه افراد به یک شکل بروز نمی‌کند. به همین دلیل، روان‌پزشکان این اختلال را به سه نوع اصلی تقسیم می‌کنند تا بهتر بتوان آن را تشخیص داد و درمان مناسب را انتخاب کرد. در ادامه، هر نوع را با مثال توضیح می‌دهیم:
۱. نوع کم‌توجه (Inattentive Type)
در این نوع، مشکل اصلی فرد در تمرکز و توجه است، نه در جنب‌وجوش یا حرکت زیاد. این افراد معمولاً آرام هستند، ولی دائم حواسشان پرت می‌شود. به همین دلیل، ممکن است این نوع ADHD مدت‌ها پنهان بماند و تشخیص داده نشود؛ مخصوصاً در دختران.
ویژگی‌ها:
زود حواسش پرت می‌شود (مثلاً وسط درس خواندن به صدای بیرون یا فکرهای دیگر توجه می‌کند)
اشتباهات ناشی از بی‌دقتی زیاد دارد (مثلاً سوالات امتحان را درست نمی‌خواند یا ناقص جواب میدهد)
وسایلش را زیاد گم می‌کند (مثل خودکار، دفتر، کلید)
فراموش‌کار است (مثلاً یادش می‌رود تکالیفش را بیاورد یا کاری را انجام دهد)
با کارهای طولانی یا بی‌علاقه، سریع خسته می‌شود
مثال:
“الهه ۹ ساله در کلاس همیشه ساکت است، اما معلمش می‌گوید که تمرکز ندارد، تکالیفش را فراموش می‌کند و در آزمون‌ها با اینکه درس را بلد است، اشتباهات زیادی دارد.”
۲. نوع بیش‌فعال-تکانشی (Hyperactive-Impulsive Type)
در این نوع، فرد بسیار پرانرژی، بی‌قرار و تکانشی است. او نمی‌تواند مدتی را بی‌حرکت بماند یا منتظر نوبتش باشد. این نوع بیشتر در پسران دیده می‌شود و معمولاً سریع‌تر تشخیص داده می‌شود چون رفتارهای پرجنب‌وجوش‌تر و پررنگ‌تری دارد.
ویژگی‌ها:
دائم حرکت می‌کند، روی صندلی می‌لولد یا از جایش بلند می‌شود
زیاد حرف می‌زند و مکالمات دیگران را قطع می‌کند
بدون فکر کردن، حرف یا کاری را انجام میدهد (تکانشگری)
نمی‌تواند در صف یا بازی گروهی نوبت را رعایت کند
وسط حرف دیگران می‌پرد یا زود جواب میدهد
مثال:
“سامیار ۷ ساله در مدرسه دائم از جایش بلند می‌شود، وسط حرف معلم حرف می‌زند و در زنگ تفریح با بقیه درگیر می‌شود چون نمی‌تواند منتظر نوبتش باشد.”
۳. نوع ترکیبی (Combined Type)
این نوع، ترکیبی از دو نوع قبلی است؛ یعنی فرد هم مشکل تمرکز دارد و هم بیش‌فعال و تکانشی است. این شایع‌ترین نوع ADHD است و معمولاً علائم شدیدتر و قابل‌توجه‌تری دارد.
ویژگی‌ها:
هم حواس‌پرت است و کارهایش را نیمه‌کاره رها می‌کند
هم دائم حرکت می‌کند و نمی‌تواند آرام بنشیند
هم در مکالمه‌ها و نوبت گرفتن مشکل دارد
هم زیاد حرف می‌زند و در یادگیری دچار مشکل می‌شود
مثال:
“مهیار ۸ ساله نه تنها تکالیفش را فراموش می‌کند و حواسش به کلاس نیست، بلکه مدام در حال حرف زدن یا حرکت کردن است و نمی‌تواند کنترل کند که وسط حرف دیگران نپرد.”
تشخیص ADHD (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی)
تشخیص دقیق ADHD گام بسیار مهمی در مسیر درمان و مدیریت آن است. این اختلال، تنها با دیدن چند رفتار مشابه شلوغی یا حواس‌پرتی قابل تشخیص نیست؛ بلکه نیاز به بررسی‌های دقیق‌تری دارد.
چرا تشخیص درست مهم است؟
خیلی از کودکان، نوجوانان و حتی بزرگسالان ممکن است گاهی بی‌حوصله، بی‌قرار یا حواس‌پرت باشند. اما در ADHD، این علائم به‌طور مداوم و در موقعیت‌های مختلف (خانه، مدرسه، محل کار و…) دیده می‌شود و عملکرد فرد را در زندگی روزمره مختل می‌کند. اگر ADHD به‌درستی تشخیص داده نشود:
ممکن است فرد به اشتباه تنبل یا بی‌ادب تصور شود
اعتماد به نفس او کاهش پیدا کند
در تحصیل، روابط اجتماعی و آینده‌اش با چالش‌های بزرگی روبه‌رو شود
چگونه ADHD تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص ADHD فقط با چند سوال یا یک آزمون ساده ممکن نیست؛ اما اگر تست ADHD به خوبی طراحی شده باشد می‌توانید تا حد خوبی روی آن حساب کنید. در صورت مراجعه حضوری به مطب پزشک، یک فرایند چندمرحله‌ای آغاز خواهد شد::
بررسی سابقه رفتاری: گفت‌وگو با کودک، والدین یا معلم‌ها برای درک وضعیت کلی فرد در محیط‌های مختلف
استفاده از پرسش‌نامه‌های تخصصی: پرسش‌نامه‌هایی که علائم ADHD را ارزیابی می‌کنند (مثلاً مقیاس کانرز، Vanderbilt و…)
مصاحبه بالینی با روان‌شناس یا روان‌پزشک: برای بررسی دقیق‌تر شرایط روانی، خانوادگی، محیطی و اجتماعی
ارزیابی سایر مشکلات احتمالی: گاهی ممکن است اختلالات دیگری مانند اضطراب، افسردگی یا مشکلات یادگیری همراه با ADHD وجود داشته باشند
تست ADHD در اپلیکیشن لیوم
اگر فکر می‌کنی خودت یا فرزندت ممکنه ADHD داشته باشه، می‌تونی همین حالا یک قدم مهم برای آگاهی برداری. اپلیکیشن لیوم یک تست آنلاین ارزیابی ADHD طراحی کرده که بر پایه منابع علمی روز دنیاست.
این تست:
کمتر از ۵ دقیقه زمان می‌بره
سطح احتمال ADHD رو در سه دسته (کم، متوسط، بالا) نمایش می‌ده
نکات شخصی‌سازی‌شده‌ای برای هر سطح ارائه می‌کنه
و در صورت نیاز، شما رو به مراحل بعدی (مثل مشاوره تخصصی یا معرفی پزشک) راهنمایی می‌کنه
این تست مخصوص نوجوانان و بزرگسالان طراحی شده، و نتایجش کاملاً محرمانه باقی می‌مونه.
📲 فقط کافیه روی دکمه زیر کلیک کنید
درمان ADHD (اختلال کم‌توجهی-بیش‌فعالی)
درمان ADHD با هدف کاهش علائم، بهبود عملکرد فرد در زندگی روزمره، و افزایش کیفیت زندگی انجام می‌شود. هیچ درمان قطعی یا «یک‌نسخه برای همه» وجود ندارد، اما ترکیب چند روش درمانی، بهترین نتایج را به همراه دارد. درمان ADHD به‌ویژه در کودکان و نوجوانان باید با توجه به سن، شدت علائم، محیط زندگی و شرایط روانی فرد انتخاب شود.
درمان ADHD با دارو
یکی از مؤثرترین و رایج‌ترین روش‌های درمان ADHD، استفاده از داروهای محرک مغزی است. این داروها با افزایش سطح دوپامین و نوراپی‌نفرین در مغز، به بهبود تمرکز و کاهش بیش‌فعالی کمک می‌کنند.
رایج‌ترین داروهای ADHD:
متیل‌فنیدیت (با نام‌های تجاری مانند ریتالین، کنسرتا)
آمفتامین‌ها (مثل آدرال، ویوانس)
✅ مزایا:
اثربخشی سریع (گاهی در عرض ۳۰ دقیقه)
بهبود تمرکز، کاهش رفتارهای تکانشی و افزایش عملکرد تحصیلی یا شغلی
⚠️ نکات مهم:
مصرف دارو باید حتماً تحت نظر روان‌پزشک انجام شود
ممکن است عوارضی مانند کاهش اشتها، بی‌خوابی، تحریک‌پذیری یا اضطراب ایجاد کند
برخی بیماران به داروهای غیرمحرک نیاز دارند (مثل آتوموکستین یا گوانفاسین)
درمان دارویی ADHDبه هیچ عنوان توصیه نمی‌شود. بهترین راه درمان ADHD استفاده از خود درمانی ADHD در اپلیکیشن لیوم است
روان‌درمانی ADHD
روان‌درمانی به ویژه در کودکان، نوجوانان و بزرگسالانی که با اضطراب، افسردگی یا مشکلات رفتاری همراه هستند، بسیار مفید است.
انواع روان‌درمانی مؤثر:
رفتاردرمانی شناختی (CBT): کمک می‌کند فرد الگوهای فکری و رفتاری خود را شناسایی و اصلاح کند. به‌خصوص در کنترل احساسات، خشم و مدیریت زمان مؤثر است.
آموزش مهارت‌های اجتماعی: برای افزایش تعامل مثبت با دیگران، کنترل رفتارهای تکانشی و بهبود مهارت‌های ارتباطی
آموزش به والدین: والدین یاد می‌گیرند چطور رفتارهای فرزند خود را بهتر مدیریت کنند، از تنبیه‌های بی‌اثر پرهیز کنند و محیطی حمایتی فراهم کنند.
درمان ADHD در خانه با تغییر سبک زندگی
تصویر بالا، نمونه ای در برنامه درمان لیوم برای ADHD است.
ایجاد تغییر در سبک زندگی، بهترین راه برای درمان همیشگی ADHD است. لیوم به کمک
متخصصان خود روتین متفاوتی برای زندگی شما طراحی کرده است. روتین سلامتی ای که باعث می‌شود مشکلات مربوط به ADHD را کنار بگذارید و زندگی شیرین تری داشته باشید.
الف. ورزش منظم:
فعالیت بدنی منظم (مثل پیاده‌روی، دویدن، دوچرخه‌سواری یا ورزش‌های گروهی) باعث ترشح دوپامین و سروتونین در مغز می‌شود که تمرکز و خلق‌وخو را بهبود می‌بخشد.
ب. تغذیه مناسب:
کاهش مصرف شکر، افزودنی‌های غذایی و غذاهای فرآوری‌شده
مصرف بیشتر پروتئین‌ها (مثل تخم‌مرغ، مغزها، لبنیات)، اسیدهای چرب امگا۳ (ماهی، تخم کتان)، سبزیجات و میوه‌ها
نوشیدن آب کافی و پرهیز از نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا
ج. خواب کافی:
افراد مبتلا به ADHD معمولاً با بی‌خوابی یا خواب ناکافی مواجه‌اند. داشتن برنامه خواب منظم (ساعت خواب ثابت، دوری از موبایل قبل خواب، محیط آرام) در بهبود تمرکز و خلق بسیار مؤثر است.
د. مدیریت زمان و محیط:
استفاده از چک‌لیست، تایمر و برنامه‌ریزی روزانه
محیط مطالعه یا کار آرام، بدون حواس‌پرتی (مثل موبایل، تلویزیون یا سر و صدا)
تقسیم کارهای بزرگ به وظایف کوچک‌تر با پاداش‌های مشخص
⚠️ لیوم به کمک ساخت یک سبک زندگی جدید به شما کمک می‌کند تا بتوانید ADHD خود را درمان کنید.
📲 فقط کافیه روی دکمه زیر کلیک کنید
